Ναυμαχία των Αργινουσών

Η Ναυμαχία στις Αργινούσες (νησιά στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από τη Λέσβο) δόθηκε το 406 π.Χ. κατά τα τέλη του Πελοποννησιακού Πολέμου μεταξύ οκτώ Αθηναίων στρατηγών που ηγούνταν 155 τριήρεων και του Σπαρτιάτη Καλλικρατίδα που ηγείτο 120.

Η ναυμαχία έληξε με νίκη των Αθηναϊκών δυνάμεων και το αποτέλεσμα προκάλεσε πρόταση συνθηκολόγησης από τη Σπάρτη, απορρίφθηκε όμως από την Αθήνα ως ασύμφορη, αφού προϋπόθετε να παραμείνουν στην πελοποννησιακή συμμαχία πολλά νησιά του Αιγαίου και πόλεις της Ιωνίας που είχαν στο μεταξύ αλλάξει στρατόπεδο.
Επιπλέον, η νίκη αμαυρώθηκε από την εκτέλεση των νικητών Αθηναίων στρατηγών, οι οποίοι καταδικάστηκαν σε θάνατο επειδή δεν διέσωσαν τους ναυαγούς και δεν περισυνέλεξαν τις σωρούς περίπου 5.000 συμπολεμιστών τους.

Την ίδια εποχή επικεφαλής του αθηναϊκού στόλου στη Σάμο ήταν ο Κόνων. Οι Αθηναίοι παρότι είχαν περάσει τρικυμιώδεις μέρες, είχαν υποστεί πολλές ήττες και το κυριότερο παρέμεναν σε οικτρή οικονομική κατάσταση και διαβιούσαν θλιβερά εξαιτίας της πολιορκίας από τη Δεκέλεια, δεν είχαν χάσει απόλυτα το ηθικό τους και πίστευαν στις δυνατότητές τους για νίκη.
Μετά τον πανικό της ήττας στη Σικελία που είχε μεταξύ άλλων ως αποτέλεσμα και την πολιτειακή αλλαγή του 411 π.Χ. (την επιβολή ολιγαρχίας για λιγότερο από ενάμισι χρόνο), φαίνονταν τώρα μαζί με τη δημοκρατία να είχαν ανακτήσει και ένα μέρος της ψυχραιμίας τους.

Μετά το 410 π.Χ. με τη ναυμαχία της Κυζίκου και μερικές ακόμα νίκες, τα πράγματα έδειχναν να βελτιώνονται στη θάλασσα για την Αθήνα.
Όταν όμως ο Λύσανδρος νίκησε στη ναυμαχία στο Νότιο της Ιωνίας, το ευάλωτο έτσι κι αλλιώς αθηναϊκό ηθικό κατέπεσε και πάλι. Θεωρήθηκε υπεύθυνος ο Αλκιβιάδης (που αυτοεξορίστηκε), παραγκωνίστηκαν συλλήβδην όσοι τον είχαν στηρίξει και στη δημόσια ζωή άρχισαν πάλι να κυριαρχούν διάφορα ετερόκλητα στοιχεία: φιλόδοξοι έμποροι, δημαγωγοί, αλλά οπωσδήποτε και ειλικρινείς δημοκρατικοί και αριστοκρατικοί πολιτικοί που προσπαθούσαν να βάλουν σε τάξη το χάος που έφερνε η παρατεταμένη πολιορκία και η φτώχεια.
Όμως ήταν μια εποχή όπου και στα δύο κόμματα έλεγχαν την κατάσταση ακραία στοιχεία (άλλα από αυτά λαϊκίστικα, άλλα φιλοτυραννικά και άλλα ολιγαρχικά).
Εισακούγονταν όσοι μπορούσαν να πείσουν ότι θα έσωζαν την κατάσταση και θα ανακούφιζαν την φτώχεια και τη δυστυχία του λαού με κάποια σπουδαία νίκη.

Με την αποχώρηση του Αλκιβιάδη, πήρε τη θέση του ο Κόνων, που πρώτη του δουλειά θεώρησε την αναδιοργάνωση του στόλου.
Αυτός ναυλοχούσε στη Σάμο για να αντιμετωπίζει τις σπαρτιατικές επιθέσεις σε νησιά και παράλια της Ιωνίας, αλλά και με στόχο να προωθήσει με ασφάλεια κάποια στιγμή τις αθηναϊκές δυνάμεις στον Εύξεινο Πόντο, το πέρασμα της βασικότερης πηγής του αθηναϊκού σιταριού.
Αν και διέθετε γύρω στις 100 τριήρεις, λόγω οικονομικών δυσχερειών είχε καταφέρει να επανδρώσει μόνον τις 70.
Με αυτές όμως αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει τον Καλλικρατίδα, γιατί ο τελευταίος κινείτο πολύ γρήγορα και επιθετικά. Είχε καταλάβει αστραπιαία το Δελφίνιο στη Χίο (οι 500 Αθηναίοι που ήταν εκεί φρουρά, παραδόθηκαν αμαχητί βλέποντας τον τεράστιο στόλο των 30.000 ανδρών και πουθενά τον αθηναϊκό) και όταν έφτασε στη Λέσβο κατέλαβε πολύ γρήγορα και τη Μήθυμνα (Μόλυβος).
Η Μήθυμνα δεν έπεσε αμαχητί και οι 500 Αθηναίοι της αντιστάθηκαν όπως και οι ντόπιοι, αλλά κάποιοι ήταν με το μέρος των Σπαρτιατών και πρόδωσαν την αντίσταση, οπότε η πόλη κατακτήθηκε νύχτα και λεηλατήθηκε.
Επόμενος στόχος του ήταν η πλήρης κατάληψη του νησιού.

Αν ο Καλλικρατίδας αποκτούσε τον πλήρη έλεγχο, τότε θα παρεμβαλλόταν πια ανενόχλητος στην πιο βασική θαλάσσια «αρτηρία» των Αθηναίων, δηλαδή στη γραμμή ναυσιπλοΐας από όπου περνούσαν τα καράβια με σιτάρι από τον Πόντο και τη βόρειο Μικρά Ασία –από εκεί κυρίως τροφοδοτούνταν η Αττική με σιτηρά.

Ο Κόνωνας αναλογιζόταν πόσο άνιση θα ήταν η ναυμαχία, αλλά είχε έμπειρα πληρώματα και δεν υπήρχε εξάλλου περιθώριο να μην υπερασπιστεί όσο μπορούσε την περιοχή.
Πήρε λοιπόν θέση στις Εκατονήσους απέναντι από τη Λέσβο, αλλά όταν του επιτέθηκε ο Καλλικρατίδας, κατευθύνθηκε στο λιμένα της Μυτιλήνης.
Εκεί δόθηκε πολύ σκληρή ναυμαχία και σκοτώθηκαν χιλιάδες Αθηναίοι, ο δε Κόνωνας απέμεινε κάποια στιγμή μόνον με 40 πλοία γιατί τα άλλα τριάντα τα απέκοψε και τα κατέλαβε ο Καλλικρατίδας, αυξάνοντας έτσι και το στόλο του.
Παράλληλα ο Σπαρτιάτης στρατηγός αποβίβασε σημαντικό αριθμό οπλιτών στην ξηρά, ώστε ο Κόνων να μη μπορεί να αποβιβαστεί και να τροφοδοτηθεί.
Έτσι ο Κόνων βρέθηκε στο λιμένα της Μυτιλήνης πολιορκημένος συνάμα από στεριά και από θάλασσα.
Ο Αθηναίος στρατηγός κατάφερε μόνο να στείλει μήνυμα με πλοίο στην Αθήνα, με κυβερνήτη του τον Ερασινίδη, και αυτός ενημέρωσε την πόλη για τη δεινή θέση του στόλου της.

Αμέσως οι Αθηναίοι αποφάσισαν να ναυπηγήσουν ισχυρό στόλο και μέσα στην οικονομική δυσπραγία της πόλης τους, δεν βρήκαν άλλη λύση από το να λιώσουν το χρυσό άγαλμα της Νίκης.
Με αυτό ναυπήγησαν περίπου 80-100 καράβια και μπόρεσαν να εξασφαλίσουν την τροφοδοσία τους για το ταξίδι. Έπρεπε όμως να βρεθούν και πληρώματα, όχι μόνον για αυτά τα πολεμικά, αλλά και για εκείνα που παρέμεναν στη Σάμο αναξιοποίητα επειδή δεν υπήρχε στράτευμα να τα επανδρώσει.
Οι Αθηναίοι έπρεπε να βρουν από το πουθενά πάνω από 20.000 μάχιμους άνδρες (περίπου 200 για κάθε τριήρη: πλήρωμα, ερέτες και φυσικά στρατιώτες).
Αναγκαστικά έδωσαν εν μια νυκτί το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη σε μέτοικους αλλά και σκλάβους ώστε αυτοί, όλοι τους μάχιμοι αλλά άπειροι στα ναυτικά άντρες, να έχουν κίνητρο να εκστρατεύσουν - διαφορετικά δεν θα είχαν κανένα λόγο να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους.

Αυτά συνέβαιναν μέσα καλοκαιριού του 406 π.Χ.. Επικεφαλής του στόλου αποφάσισαν να μην έχουν έναν αλλά οκτώ στρατηγούς: τον Θράσυλλο, τον Περικλή, γιο του Περικλή και της Ασπασίας, τον Διαμέδοντα, τον Λυσία, τον Αριστοκράτη, τον Πρωτόμαχο και τον Αριστογένη.
Μαζί τους έφυγε ξανά, αυτή τη φορά ως στρατηγός, και ο Ερασινίδης ως όγδοος, που ήταν πρωτύτερα κυβερνήτης στο στόλο του Κόνωνα, όπως και ο Θηραμένης με το Θρασύβουλο, αλλά ως κυβερνήτες ή τριηράρχες και όχι ως στρατηγοί.
Πήγαν από τη Σάμο για να πάρουν μαζί όλο το στόλο και οι συνολικά περίπου 155 τριήρεις στη συνέχεια κατευθύνθηκαν στα νησιά που λέγονταν Αργινούσες, απέναντι από ακρωτήριο Μαλέα της Λέσβου.

Ο Καλλικρατίδας σκέφτηκε να επιτεθεί νύχτα στην αθηναϊκή δύναμη, αλλά ξέσπασε καταιγίδα και έτσι αναγκάστηκε να περιμένει μέχρι το ξημέρωμα.
Άφησε περίπου 50 πλοία στο λιμάνι της Μυτιλήνης για να ελέγχει τις κινήσεις του Κόνωνα που παρέμενε πολιορκημένος με το στόλο του και ο ίδιος ξανοίχτηκε στη ναυμαχία με 120 τριήρεις.
Το πλήρωμα των σπαρτιατικών πλοίων ήταν για πρώτη φορά ανώτερο των αθηναϊκών, μια που οι έμπειροι ναυτικοί υπηρετούσαν στο στόλο του Κόνωνα.
Οι οκτώ στρατηγοί έπρεπε να είχαν διδάξει την τέχνη της ναυσιπλοΐας αλά και του πολέμου σε χιλιάδες αμάθητους άνδρες –τους μέτοικους και τους σκλάβους που είχαν ναυτολογηθεί αστραπιαία- μέσα στις λίγες εβδομάδες που είχε διαρκέσει το ταξίδι τους.

Για να αντιμετωπίσουν τις αντικειμενικά πιο έμπειρες δυνάμεις των Σπαρτιατών. οι Αθηναίοι στρατηγοί παρέταξαν το στόλο τους σε διπλή γραμμή αντί για την παραδοσιακή μία, εκτός από το κέντρο τους, που το άφησαν μονό.
Με αυτή τη διπλή γραμμή οι Σπαρτιάτες δεν θα μπορούσαν να εφαρμόσουν τον κλασικό ελιγμό ναυμαχίας που λεγόταν διέκπλους (περνούσαν ανάμεσα από δύο τριήρεις και κάνοντας μεταβολή επιτίθονταν από τα νώτα ή τη χτυπούσαν πλευρικά).
Επίσης, οι Αθηναίοι εφάρμοσαν ένα ακόμη πρωτότυπο σχέδιο και καθώς προχωρούσαν, ανοίγονταν, επεκτείνοντας την αριστερή πτέρυγά τους ολοένα και περισσότερο για να υπερκεράσουν τη σπαρτιατική και σταδιακά να την κυκλώσουν ή πάντως να την περιορίσουν έστω σε ημικύκλιο.

Οι κυβερνήτες των πλοίων του Καλλικρατίδα κατάλαβαν τότε ότι υπήρχε κίνδυνος να ηττηθούν και του πρότειναν να μη ναυμαχήσει αλλά εκείνος ήταν ανένδοτος.
«Αν σκοτωθώ» είπε «η Σπάρτη δεν θα πάθει τίποτα. Αν όμως φυγομαχήσω, θα είναι μεγάλη ντροπή για εκείνην».
Διαίρεσε τις δυνάμεις του στα δύο για να αποφύγει την περικύκλωση και εν μέσω της μάχης, καθώς ήταν επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας του στόλου του, σκοτώθηκε.
Τότε η δεξιά πτέρυγα, παρότι είχε μεριμνήσει να υπάρχει διάδοχος σε περίπτωση που σκοτωνόταν, αυτός δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί και η πλευρά αυτή κατέρρευσε Το άλλο κομμάτι του στόλου των Σπαρτιατών, στο οποίο ηγούνταν οι Θηβαίοι, το αριστερό, συνέχισε τη ναυμαχία για αρκετή ώρα, αλλά δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει όλο τον αθηναϊκό στόλο μόνο του και ακολούθησε σε υποχώρηση τα πλοία που είχαν εναπομείνει στη δεξιά πτέρυγα και που τώρα απομακρύνονταν.
Οι Σπαρτιάτες έχασαν συνολικά 70 πλοία και οι Αθηναίοι 25.

Ναυμαχία των Αργινουσών