Ναυμαχία της Ναυπάκτου

Συμβατική Ιστορία

Καμία αναφορά για τον ρολό των Εβραιών

Στα μέσα του 16ου αιώνα η «Aναγέννηση» του «Δυτικού Κόσμου» είχε εδραιωθεί. Ταυτόχρονα η με αυτή συνδεδεμένη πρόοδος στα γράμματα και τις τέχνες εξακολουθούσε να αναπτύσσεται, δίνοντας σημαντικούς καρπούς οι οποίοι ενίσχυσαν δυναμικά την ναυτιλία, την γεωγραφία, και την χαρτογραφία. Το αποτέλεσμα από την ανάπτυξη αυτή, ήταν η ενίσχυση του ωκεάνιου εμπορίου των χωρών
της δύσης με τις αποικίες τους, και γενικώτερα με τις ανακαλυφθείσες χώρες του «Νέου Κόσμου», το οποίο έδωσε με την σειρά του νέα ώθηση στην οικονομία του «Παλαιού Κόσμου». Η νέα ήπειρος, που ανακάλυψε ο Χριστόφορος Κολόμβος στα 1492, και η οποία ονομάστηκε Αμερική σύμφωνα με το όνομα του ιταλού θαλασσοπόρου Αμέρικο Βεσπούτσι, ίσως να μην είχε ανακαλυφθεί, την εποχή εκείνη, αν δεν υπήρχε η ακμαία Οθωμανική Αυτοκρατορία και η κυριαρχία της επί των παραδοσιακών εμπορικών δρόμων της Ανατολής, θαλασσίων και επίγειων.

Χάρτης του μεγάλου φλαμανδού χαρτογράφου Γεράρδου Μερκάτωρ (1512-1594), κατασκευασμένος στα 1587, ο οποίος πέρα από τις γνωστές ηπείρους εμπεριέχει και την Αμερική.

Πριν τον 16ο αιώνα -και την μεγάλη ακμή που γνώρισε η Οθωμανική Αυτοκρατορία κάτω από την ηγεμονία του Σουλειμάν του Α΄, του επονομαζόμενου νομοθέτη (στα οθωμανικά «κανουνί»)- το εμπόριο με την Ασία διεξαγόταν, σχεδόν ελεύθερα, είτε μέσω ξηράς, είτε μέσω θαλάσσης. Ήταν μια ιστορική συνέχεια την οποία ακολούθησαν οι έμποροι στηριγμένοι στις υποδομές του «Μέσου Βασιλείου», της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, δυτικής και ανατολικής -όπως τους αρχαίους ρωμαϊκούς δρόμους στην ξηρά, και τους παραδοσιακούς, από τις καιρικές συνθήκες καθοριζόμενους, θαλάσσιους δρόμους- για να συνεχίσουν το κερδοφόρο εμπόριο με τις χώρες της Ασίας.
Αν και κατά την περίοδο ανάμεσα στον 13ο και 15ο αιώνα το εμπόριο εξακολούθησε να διεξάγεται χωρίς σημαντικά εμπόδια, δημιουργώντας μάλιστα και τους αποκαλούμενος δρόμους του μεταξιού, από τα μέσα του 15ου αιώνα, με την ανάπτυξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τον έλεγχο της επί των παραδοσιακών εμπορικών δρόμων, ένα τοίχος υψώθηκε το οποίο περιόρησε δραστικά το εμπόριο για τις χώρες της δύσης. Η μόνη ελεύθερη εμπορική οδός με την Ασία ήταν η θαλάσσια, η οποία αφενός εμπεριείχε θανάσιμους κινδύνους, αφετέρου, το σημαντικότερο, ήταν χρονοβόρα. Έτσι η προσπάθεια ανακάλυψης ενός νέου σύντομου δυτικού δρόμου, ο οποίος θα έδινε την δυνατότητα σύναψης εμπορικών σχέσεων με την Ασία, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τους υψηλούς φόρους και τον έλεγχο των Οθωμανών, ήταν το ζητούμενο το οποίο επιτεύχθηκε, εν μέρει, με την ανακάλυψη της Αμερικής. Θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθεί ότι η ανακάλυψη της Αμερικής προήλθε σαν απόρροια της κυριαρχίας των Οθωμανών στον τότε γνωστό κόσμο.

Οι συνθήκες στην Μεσόγειο τον 16ο αιώνα.

Τον 16ο αιώνα η Ευρώπη ενισχυμένη από το ματωμένο χρυσάφι του «Νέου Κόσμου», βρισκόταν διχασμένη από τις  διαμάχες των Καθολικών με τους Προτεστάντες, ενώ είχε ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει και τον πιο ουσιαστικό και διαφαινόμενο κίνδυνο ο οποίος απειλούσε την ύπαρξη της, την εξάπλωση των Οθωμανών. Ο κίνδυνος αυτός ήταν τόσο μεγάλος ώστε έφτασε να απειλείται ακόμα και η ίδια η πρωτεύουσα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, η Ρώμη. Οι Οθωμανοί δεν κυριαρχούσαν μόνο στην στεριά, φθάνοντας στα 1529 έξω από την Βιέννη, αλλά και στη θάλασσα.  Ο οθωμανικός στόλος -ο οποίος έφθασε στην μεγάλη του ακμή το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, κάτω από τον θρυλικό πειρατή και ναύαρχο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (1475-1546)-  είχε διαφυλάξει την ισχύ του και κυριαρχούσε στην Μεσόγειο και στις δυτικές ακτές της Αφρικής κατακτώντας τις αποικίες των Βενετσιάνων και των Γενουατών, την μια μετά την άλλη, μέχρι και το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1481 έως το 1683.

Το 1570 οι Οθωμανοί, υπό τον σουλτάνο Σελίμ τον Β΄, τον επονομαζόμενο «μέθυσο»(οθωμανικά Sarhoş Selim), κατάφεραν να καταλάβουν από τους Ενετούς την Κύπρο εκτός της πολύ καλά οχυρωμένης πόλης της Αμμοχώστου, η οποία παρέμεινε υπό ενετική επικράτεια. Η ενέργεια αυτή είχε σαν αποτέλεσμα τον συνασπισμό των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, αποτελούμενων από την Ισπανία, την Γερμανική Αυτοκρατορία, το Παπικό Κράτος, την Βενετία, την Γένοβα, και την Μάλτα, σε μια συμμαχία η οποία σκοπό είχε να διεκδικήσει αποτελεσματικά, με στρατιωτικά μέσα, την θαλάσσια κυριαρχία από τους Οθωμανούς.
Το γεγονός ότι τα πλοία των χριστιανών δεν μπορούσαν πλέον να ταξιδεύουν στην Μεσόγειο χωρίς να δέχονται τις επιθέσεις των μουσουλμάνων, σε συνδυασμό με τον φόβο ότι το επόμενο βήμα μετά την κατάληψη της Κύπρου θα ήταν η οθωμανική απόβαση στην Ιταλία, οδήγησε τον πάπα  Πίο τον Ε΄ να αναλάβει την ένωση των χριστιανών υπό την σκέπη της Χριστιανικής Εκκλησίας. Ένα έργο δύσκολο καθώς αφενός οι διαμάχες ανάμεσα στους Καθολικούς και τους Προτεστάντες βρίσκονταν στο απόγειο τους, αφετέρου οι Γάλλοι είχαν συνάψει ξεχωριστή συνθήκη ειρήνης με τους Οθωμανούς διασπώντας έτσι την χριστιανική ενότητα.
Ύστερα από διπλωματικό αγώνα που περιελάμβανε αμοιβαίες υποχωρήσεις, υποσχέσεις, και πολλά ανταλλάγματα, κατάφερε να πείσει την Ισπανία, την Γένοβα, την Βενετία και τους ιππότες της Μάλτας να διαθέσουν πλοία για να αντιμετωπίσουν τον ισχυρότατο και συνεχώς διογκούμενο οθωμανικό στόλο. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία μιας χριστιανικής «Ιερής Συμμαχίας» (Lega Santa), εκφρασμένης μέσα από την ισχύ ενός μεγάλου χριστιανικού στόλου ο οποίος συγκεντρώθηκε στο λιμάνι της Μεσσήνης, στην Ιταλία, τον Σεπτέμβρη του 1571, με σκοπό την άμεση σύγκρουση του με τον αντίστοιχο οθωμανικό. Η ναυμαχία, η οποία τελικά έλαβε χώρα στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου την 7η Οκτωβρίου του 1571, ήταν μια από τις μεγαλύτερες, αν όχι η μεγαλύτερη της ιστορίας, και έμεινε γνωστή σαν η ναυμαχία της Ναυπάκτου στα ελληνικά ή σαν Battaglia di Lepanto στα ιταλικά. Η σημασία της είναι απερίγραπτη καθώς όχι μόνο η «Ιερή Συμμαχία» κατάφερε να νικήσει τον πανίσχυρο οθωμανικό στόλο αλλά και να αποτρέψει την περαιτέρω επέκταση των Οθωμανών στην Ευρώπη. Λόγω του καθαρά θρησκευτικού χαρακτήρα των συμμαχικών χριστιανικών δυνάμεων χαρακτηρίστηκε ίσως δίκαια, από πολλούς εμπόλεμους, σαν η 13η Σταυροφορία.

Οι αντίπαλοι.

Αρχηγός του Χριστιανικού στόλου ορίστηκε ο Ισπανός Don Juan της Αυστρίας, ετεροθαλής αδελφός του βασιλιά Φιλίππου του Β της Ισπανίας, μέλος της βασιλικής οικογένειας της Αυστρίας που είχε γεννηθεί στη Γερμανία στις 24/2/1547 και από μικρός είχε δείξει κλίση στη στρατιωτική καριέρα αν και τα βασιλικά σαλόνια της εποχής τον προόριζαν για μοναχό.

Ο Ισπανός Don Juan της Αυστρίας, ετεροθαλής αδελφός του βασιλιά Φιλίππου του Β΄ της Ισπανίας.

Στις 23 Αυγούστου 1571 σε ηλικία 24 μόλις ετών ο Don Juan έφτασε στη Messina για να ηγηθεί του Χριστιανικού στόλου. Το λιμάνι έμοιαζε με πυκνό δάσος από τα κατάρτια και η παλιά πόλη της Μεσσήνης είχε πλημμυρίσει από άνδρες από πολλά κράτη. Την πρώτη Σεπτέμβρη όλος ο στόλος είχε συγκεντρωθεί και αποτελείτο από 208 συνολικά γαλέρες, 90 από την Ισπανία και τις αποικίες της, 106 από τη Βενετία (εκ των oποίων οι 6 ήταν μεγάλες γαλέρες που ονομάζονταν γαλεάσσες) και 12 από τις δυνάμεις του Πάπα. Επιπλέον 100 μπριγιαντίνες, φρεγάτες , βοηθητικά πλοία και πλοία μεταφοράς προμηθειών που κυρίως είχαν εξοπλιστεί από τους Ισπανούς θα ακολουθούσαν στην εκστρατεία. Το ανθρώπινο δυναμικό αποτελείτο από 50.000 ναύτες και σκλάβους (κωπηλάτες στις γαλέρες), 31.000 στρατιώτες (19.000 από αυτούς είχαν στρατολογηθεί από τον βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππο ενώ σε αυτό τον στρατό συμπεριλαμβάνονταν και Γερμανοί και Ιταλοί), 8.000 Βενετοί, 2.000 από στρατεύματα του Πάπα και 2.000 εθελοντές κυρίως από την Ισπανία αλλά και αρκετοί Έλληνες (???) κυρίως από τα Επτάνησα και την Κρήτη που βρίσκονταν υπό Βενετική κατοχή και μάλιστα προσέφεραν και κάποια πλοία.(???)
Στις 5 Οκτωβρίου ο Χριστιανικός στόλος αγκυροβόλησε στα νησιά Curlozares , νησάκια που βρίσκονταν στην ακτή της Αιτωλοακαρνανίας κοντά στο όρος Κουτσουλάρης και σήμερα έχουν επιχωματωθεί από τα υλικά που κατεβάζει ο ποταμός Αχελώος. Το μοναδικό που παραμένει σα νησί είναι η νησίδα Οξιά. Εκεί έφτασαν και τα νέα από μια μπριγιαντίνα (brigantine) από τον Χάνδακα (Ηράκλειο) ότι δηλαδή το τελευταίο Χριστιανικό οχυρό στην Κύπρο, η Αμμόχωστος, είχε πέσει στα χέρια των Οθωμανών και μετά την παράδοση ακολούθησαν τρομερές σφαγές και ακρότητες από τους Τούρκους στους ανυπεράσπιστους Χριστιανούς που είχαν παραδοθεί.
Ο Τουρκικός στόλος είχε συγκεντρωθεί στο λιμάνι της Ναυπάκτου και αποτελείτο από 286 γαλέρες και 80-90 βοηθητικά πλοία κυρίως γαλιότες και σούστες κάτω από τη διοίκηση του Τούρκου ναύαρχου Καπουδάν Μουεζινάντε Αλί Πασά. Ο Τουρκικός στόλος είχε ενισχυθεί με 73 γαλέρες από τις δυνάμεις του Αλγερινού πειρατή Uluch Ali, μπέη της Αλγερίας που ήταν ο φόβος και ο τρόμος των χριστιανικών πλοίων στη Μεσόγειο. Επιπλέον ο Τουρκικός στόλος είχε λάβει ενισχύσεις με 22 ακόμα γαλέρες που έφτασαν λίγες μόλις μέρες πριν την άφιξη του Χριστιανικού στόλου από την Τρίπολη του Λιβάνου με επικεφαλής τον Hascen Bey. (καμια αναφορα για τα Ελληνικα πληρωματα)

Ο τόπος της ναυμαχίας

Τη νύχτα της 6ης Οκτωβρίου ο στόλος του Αλί Πασά απέπλευσε από τη Ναύπακτο και με ευνοϊκό αεράκι (βορειοανατολικός άνεμος που είναι συνηθισμένος στον Πατραϊκό κόλπο) προωθήθηκε στην είσοδο του κόλπου για να αντιμετωπίσει το στόλο της Ιεράς Συμμαχίας (Holy League) όπως ονομάστηκε. Ο Τούρκος ναύαρχος παρέταξε το στόλο του κατά μήκος του κόλπου.

Πίνακας του Fernando Bertelli που αναπαριστά την ναυμαχία της Ναυπάκτου, Βενετία 1572, Μουσείο Ναυτικής Ιστορίας.

Εικάζεται ότι οι δύο στόλοι παρατάχθηκαν ο ένας απέναντι από τον άλλο από το ακρωτήριο Άραξος έως την απέναντι ακτή στη νησίδα Οξιά και τα νησάκια Κουτσουλάρις. Τα πλοία της εποχής ήταν οι γαλέρες, ένα είδος πολεμικού πλοίου που κυριάρχησε για 2.000 χρόνια και άλλαξε πολύ λίγο. Εμφανίστηκαν στην Αρχαία Ελλάδα σαν τριήρεις από το 1850 περίπου Π.Χ. και εξελίχθηκαν Οι Βενετικές γαλέρες είχαν περίπου 150 κωπηλάτες –από τους οποίους ο καθένας είχε το δικό του κουπί- με τρεις σειρές κουπιά. Το μέσο μήκος τους ήταν τα 36-43 μέτρα και το πλάτος τους τα 4.5- 5 μέτρα χωρητικότητας 100-200 τόνων, με 23 κουπιά μέσο όρο ανά σειρά. Ένα μεγάλο κουπί ήταν το πηδάλιο. Οι περισσότερες γαλέρες όμως που πήραν μέρος στη ναυμαχία είχαν μια σειρά από 20-30 κουπιά σε κάθε πλευρά που χειρίζονταν συνήθως τέσσερις κωπηλάτες. Η κάθε γαλέρα είχε ένα κυβερνήτη, 3 αξιωματικούς , ένα ναύκληρο 1 γιατρό, ένα υπεύθυνο οπλισμού 2 κατώτερους υπαξιωματικούς ένα πηδαλιούχο και ένα γραφέα και εκτός από τους κωπηλάτες είχε και 200 έως 1.000 πολεμιστές. Οι γαλέρες της μάχης της Ναυπάκτου είχαν ένα ιστίο και 1-3 πυροβόλα στη πλώρη τους (μέχρι 5 οι μεγάλες γαλέρες).Επίσης μπορούσαν να φέρουν ελαφρά πυροβόλα και στην πρύμνη.

Γαλεάσσες

Τα 6 αυτά πλοία αυτά του ναυτικού της Βενετίας που πρωτοεμφανίστηκαν σε ναυμαχία στη ναυμαχία της Ναυπάκτου για πολλούς είχαν σημαντικότατη συμβολή στην τελική έκβαση της μάχης αποκρούοντας την αρχική μανιώδη εχθρική προσβολή. Ο Don Juan υπολόγιζε πολύ σε αυτές και τη δύναμη πυρός τους και τις τοποθέτησε ανά δύο μπροστά σε κάθε τμήμα του Χριστιανικού στόλου σαν εμπροσθοφυλακή αποτελώντας έτσι το μυστικό όπλο του όπλο.
Οι γαλεάσσες είχαν σημαντική συμβολή στην υπεροχή του Χριστιανικού πυροβολικού που ήταν αριθμητικά υπέρτερο κατά 200 περίπου πυροβόλα. Η υπεροχή του πυροβολικού ήταν μια ακόμα σημαντική αιτία που έφερε την τελική επικράτηση του Χριστιανικού στόλου. Είχαν μήκος περίπου 50 μέτρα, πλάτος 9 και βύθισμα 3 μέτρα.Σε αντίθεση με τις γαλέρες ήταν αρκετά πιο μεγάλες σε μήκος και πάρα πολύ πιο πλατιές και είχαν ασυγκρίτως μεγαλύτερη δύναμη πυρός καθότι είχαν πυροβόλα και στα πλάγια. Τα τελευταία μάλιστα ήταν προστατευμένα από ξύλινα παραπετάσματα που είχαν τρύπες μόνο για να βγαίνουν οι κάνες των πυροβόλων. Αυτά προστάτευαν τους πυροβολητές και τους κωπηλάτες. Τα πλοία αυτά που θεωρούνται τα πρώτα με θυρίδες κανονιών (gun ports). Ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικές σε κλειστές θάλασσες και υπηρέτησαν το ναυτικό της Βενετίας για 150 περίπου χρόνια.

Η μάχη

Την αυγή της 7ης Οκτωβρίου οι δύο στόλοι συγκρούστηκαν. Ο Don Juan χώρισε το στόλο του σε 3 μέρη. Στην αριστερή πλευρά (βόρεια) τοποθετήθηκαν οι Βενετοί με επικεφαλής τον Agostin Barbarigo στα δεξιά του οι Γενουάτες και ο στόλος του Πάπα με αρχηγό τον Adrea Doria ενώ στο κέντρο παρέταξε τις δικές του Ισπανικές δυνάμεις. Ο Santa Cruz με δύναμη από 35 Ισπανικά και Βενετσιάνικα πλοία έμεινε πίσω σαν εφεδρεία. Οι 6 Βενετσιάνικες γαλεάσσες με το βαρύ οπλισμό τους παρατάχθηκαν σε ίσες αποστάσεις μπροστά από το συμμαχικό στόλο.

Έργο αγνώστου στο οποίο αποτυπώνεται η ναυμαχία της Ναυπάκτου.

Οι τουρκικές γαλέρες έφτασαν απέναντι στον Χριστιανικό στόλο με ευνοικό αεράκι όπως ήδη αναφέρθηκε, αλλά λίγο πριν τη σύρραξη ο άνεμος άλλαξε προς όφελος των δυνάμεων της Ιεράς Συμμαχίας. Το σύνθημα για επίθεση δόθηκε μετά από έναν κανιοβολισμό από τη ναυαρχίδα κάθε στόλου που δήλωνε και το πλοίο ναυαρχίδα κάθε παράταξης. Οι Τούρκοι αν και επιτέθηκαν με ορμή εναντίον των χριστιανικών πλοίων απέφυγαν να περάσουν κοντά από της γαλεάσσες που ήταν περίπου 800 μέτρα μπροστά από τα υπόλοιπα χριστιανικά πλοία για να αποφύγουν τα πανίσχυρα πυροβόλα τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να διασπαστεί η συνοχή της παράταξής τους αλλά και κάποια πλοία τους δεν απέφυγαν τη βύθιση από τα πυρά που προέρχονταν από τις γαλεάσσες.
Πρώτα συγκρούστηκε το αριστερό άκρο της χριστιανικής παράταξης με το δεξιό της Οθωμανικής στο οποίο αρχηγός ήταν ο κουρσάρος Μεχμέτ Σιρόκο μπέης της Αλεξάνδρειας. Αυτός προσπάθησε να υπερφαλαγγίσει τον Χριστιανικό στόλο κάνοντας ελιγμούς στα ρηχά νερά κοντά στο ακρωτήριο Σκρόφα και μάλιστα τέσσερις βενετικές γαλέρες που έστριψαν τα πλευρά τους προσπαθώντας να εμποδίσουν τα τουρκικά πλοία να βρεθούν από πίσω τους εμβολίστηκαν και βυθίστηκαν. Στη συνέχεια οι πειρατές του Σιρόκο επικέντρωσαν τις δυνάμεις τους εναντίον της γαλέρας του Μπαρμπαρίγκο την οποία προσπάθησαν να καταλάβουν με 5 γαλέρες. Και ενώ η μάχη μαινόταν πάνω στο κατάστρωμα της γαλέρας αφού οι Οθωμανοί κατάφεραν να εισβάλλουν σε αυτή και ο Μπαρμπαρίγκο δεν βρισκόταν πια στο κατάστρωμα αφού είχε τραυματιστεί βαρύτατα από βέλος στο μάτι, άλλες βενετικές γαλέρες επιτέθηκαν ορμητικά στους Οθωμανούς που ήταν απορροφημένοι από τη μάχη στη γαλέρα του Μπαρμπαρίγκο, τους αιφνιδίασαν και τους ανάγκασαν να καταφύγουν σε ρηχά νερά όπου πολλά πλοία εξόκειλαν. Ταυτόχρονα πολλοί χριστιανοί που ήταν ήδη απρόθυμοι στη μάχη εξεγέρθηκαν και οι Οθωμανοί πανικόβλητοι άρχισαν να πέφτουν στη θάλασσα και να κολυμπούν προς την κοντινή στεριά. Σύντομα η δύναμη του Σιρόκο κατανικήθηκε και ο ίδιος συνελήφθη όντας ήδη τραυματίας.

Η σημαία της «Γαληνότατης Δημοκρατίας της Βενετίας».

Στο κέντρο της παράταξης –όπου σε μεγάλο βαθμό κρίθηκε η τύχη της ναυμαχίας- βρέθηκαν αντιμέτωπες οι δυνάμεις των δύο ναυάρχων. Στη γαλέρα του Αλή Πασά επέβαιναν 300 γενίτσαροι, αρκετοί χειριστές αρκεβούζιων και 100 τοξότες. Παρακείμενα πλοία είχαν αποστολή να ενισχύουν τις δυνάμεις αυτές και να αντικαθιστούν τους άνδρες που έχαναν τη ζωή τους. Στη γαλέρα του Δόν Ζουάν βρίσκονταν 400 χειριστές αρκεβούζιων από το σύνταγμα της Σαρδηνίας υπό τη διοίκηση του Λόπε Ντε Φιγκουερόα οι οποίοι για τις μάχες σώμα με σώμα ήταν εξοπλισμένοι με μακριά κοντάρια. Επίσης υπήρχαν πολλοί ευγενείς στη γαλέρα του ναύαρχου του χριστιανικού στόλου. Όταν πολλά Τουρκικά πλοία άρχισαν να πολιορκούν την Χριστιανική ναυαρχίδα προς βοήθεια του Δόν Ζουάν έσπευσαν ο Βενετός ναύαρχος Μαρκαντόνιο Κολόνα και ο Ιταλός μισθοφόρος Σεμπαστιάν Βενιέρ με τις γαλέρες τους. Η Χριστιανική ναυαρχίδα, παρά την βοήθεια σε κάποια στιγμή βρέθηκε αντιμέτωπη με 5 Τουρκικές γαλέρες τις οποίες παρ’ όλα αυτά κατόρθωσε να απωθήσει βυθίζοντας μάλιστα τις τρείς. Πιο συγκλονιστικές στιγμές εκτυλίχθηκαν όταν η Τουρκική ναυαρχίδα προσέγγισε τη Λα Ρεάλ και αρχικά οι γενίτσαροι κατάφεραν να καταλάβουν την πλώρη της και τα εκεί ευρισκόμενα πυροβόλα. Η κατάσταση γινόταν όλο και πιο δύσκολη καθώς οι Τουρκικές δυνάμεις συνεχώς ενισχύονταν με γενίτσαρους από παραπλέοντα Τουρκικά πλοία. Τελικά την κατάσταση έσωσε ο Ισπανός Δόν Αλβάρο ντε Μπαθάν που διοικούσε δυνάμεις εφεδρείας μεταξύ των οποίων η Βενετική γαλέρα «Πίστη» με κυβερνήτη τον Τζιοβάνι Μπατίστα Κονταρίνι ο οποίος κατάφερε να βυθίσει μια Τουρκική γαλέρα πριν αποβιβάσει ενισχύσεις στην Τουρκική ναυαρχίδα. Επίσης μια άλλη Βενετική γαλέρα η «Ελπίδα» έλαβε και αυτή θέση δίπλα στη χριστιανική ναυαρχίδα και βοήθησε στην επικράτηση των δυνάμεων της Ιερής Συμμαχίας στην πιο καίρια φάση για την έκβασή της ναυμαχίας. Ο Αλή Πασάς σκοτώθηκε από βολή αρκεβούζιου στο κεφάλι κατά πάσα πιθανότητα αν και Τουρκικές πηγές αναφέρουν ότι αυτοκτόνησε για να μην πέσει στα χέρια των χριστιανών. Πάρά τις προτροπές του Δόν Ζουάν αποκεφαλίστηκε και το κεφάλι του τοποθετήθηκε σε εμφανές σημείο στο κατάρτι της ναυαρχίδας των Χριστιανών.

Ο ναύαρχος του οθωμανικού στόλου, από το 1569 έως το 1571, Αλί Πασά, ο επονομαζόμενος Μουεζίν Ζαντέ (οθωμανικά, γιός του μουεζίνη), σκοτώθηκε κατά την διάρκεια της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου στις 7 Οκτωβρίου του 1571. Αποκεφαλίστηκε και το κεφάλι του τοποθετήθηκε σε εμφανές σημείο της χριστιανικής ναυαρχίδας.

Οι ζητωκραυγές και οι πανηγυρισμοί των Χριστιανών σε συνδυασμό με την υποστολή του λάβαρού τους στην Τουρκική ναυαρχίδα και η ύψωση του Χριστιανικού έκαναν τους Τούρκους να πιστέψουν ότι η μάχη είχε χαθεί…Στο δεξιό άκρο της Χριστιανικής παράταξης ηγείτο ο ικανότατος Γενουάτης Αντρέα Ντόρια, επικεφαλής 50 γαλερών. Απέναντί του ο επίσης πάρα πολύ ικανός και εμπειρότατος πειρατής Ουλούτζ Αλή, μπέης της Τρίπολης και του Αλγερίου, Ιταλός που είχε ασπαστεί τον ισλαμισμό όταν αιχμαλωτίστηκε το ψαροκάικό του από τον πειρατή Τζαφέρ επικεφαλής 90 γαλερών.
Οι δύο αντίπαλοι πάντως δεν ενεπλάκησαν σε κατά μέτωπο αντιπαράθεση αφού και οι δύο αντίπαλοι έμπειροι ναυτικοί προσπαθούσαν να καταλάβουν πλεονεκτική θέση. Ο Ντόρια φοβήθηκε τον υπέρτερο αντίπαλο και ανοίχτηκε προς το ακρωτήριο Πάπας φοβούμενος μήπως υπερφαλαγγιστεί. Οι γαλέρες του Ουλούτζ Αλή βρήκαν ελεύθερο πεδίο κα επετέθησαν σε βενετσιάνικες γαλέρες όπου αφού κατέλαβαν πέντε, κατέσφαξαν τα πληρώματά τους και αιχμαλώτισαν την γαλέρα του Πέτρου Μπούα που παραδόθηκε και την οδήγησαν στη Ναύπακτο με ισχυρή συνοδεία. Αλλά και τα Αλγερινά πλοία είχαν σημαντικότατες απώλειες.

Λεπτομέρεια οθωμανικού πλοίου κατά την διάρκεια της ναυμαχίας της Ναυπάκτου.

Στη συνέχεια κατελήφθη και η ναυαρχίδα των Ιπποττών της Μάλτας και σφάχτηκε όλο το πλήρωμα που αποτελείτο από πεντακόσιους περίπου άνδρες, μόνο τρείς έμειναν ζωντανοί, ανάμεσά τους ο Ναύαρχος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη Τζιουστινιάνο που δωροδόκησε τους Αλγερινούς που τον βρήκαν στην καμπίνα του. Με το πέρασμα της ώρας και όταν ο Ουλούτζ Αλή είδε το κέντρο της παράταξής του να καταρρέει και πολλές γαλέρες, ανάμεσά τους και η Λα Ρεάλ να έρχονται προς το μέρος τους κατάλαβε πως ήταν ώρα να εγκαταλείψει τη μάχη και με 40 γαλέρες κατευθύνθηκε προς το μέρος της νήσου Οξιάς και διέφυγε στο Ιόνιο.
Κινήσεις τακτικής των αντιπάλων – Μύτες εμβολισμού
Ο Don Juan πριν τη μάχη διέταξε να βγούν όλες οι ξύλινες μύτες εμβολισμού των αντιπάλων πλοίων για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν για να μπορούν τα πυροβόλα της πλώρης να πετυχαίνουν πιο μακρινές βολές αφού χωρίς αυτό το επιπλέον βάρος οι πλώρες θα υψώνονταν αρκετά και ο δεύτερος λόγος ήταν προφανής, να μην εμποδίζουν οι μύτες εμβολισμού τις πολύ κοντινές βολές. Η τακτική του τούρκου ναύαρχου Αλή Πασά βασίστηκε στην ευελιξία των μικρότερων και ταχύτερων Τουρκικών πλοίων και στην προσπάθεια εμβολισμού των Χριστιανικών πλοίων.
Το σχέδιο του Τούρκου ναύαρχου ήταν το ίδιο που είχε χαρίσει τη νίκη στον Οθωμανικό στόλο αλλά και στρατό στο πρόσφατο παρελθόν. Τα ενισχυμένα άκρα της παράταξης θα προσπαθούσαν να κυκλώσουν γρήγορα τον αντίπαλο. Μια άλλη τακτική που ακολουθούσε ο Οθωμανικός στρατός (στην περίπτωση της ναυμαχίας ο στρατός που πολέμησε σώμα με σώμα πάνω στα πλοία) ήταν οι πρώτες επιθέσεις να γίνονται από στίφη ατάκτων που ήταν οι πρώτοι που αποδεκατίζονταν από τις εχθρικές βολές ενώ οι πιο ικανοί πολεμιστές και οι γενίτσαροι επιτίθονταν αμέσως μετά αφού το πρώτο και «αναλώσιμο» κύμα είχε φθείρει την εχθρική παράταξη.

Τα όπλα των αντιπάλων

Σπαθιά, βαλίστρες, τόξα και αρκεβούζια αλλά και κοντάρια κυρίως από την πλευρά των Χριστιανών, Γιαταγάνια (κυρτή σπάθη) αρκεβούζια και μουσκέτα καθώς και τόξα τα κύρια όπλα των Οθωμανών. Οι Χριστιανοί, κυρίως οι ευγενείς και ιππότες περιβάλλονταν από βαριές πανοπλίες πράγμα που σήμαινε ότι προστατεύονταν καλύτερα από τις εχθρικές προσβολές, ήταν όμως πιο δυσκίνητοι και αν κάποιος έπεφτε στη θάλασσα ήταν σίγουρο ότι θα κατέληγε στο βυθό. Και αν έχει ευρέως διατυπωθεί ότι το όπλο που έκανε τη διαφορά και συνέτεινε στη νίκη του χριστιανικού στόλου ήταν οι γαλεάσσες, μάλλον ακόμα πιο σημαντικό όπλο του χριστιανικού στόλου ήταν τα κοντάρια του αξιόμαχου Ισπανικού πεζικού που έδωσαν τη νίκη στις σώμα με σώμα αναμετρήσεις ιδιαίτερα στο κέντρο της αναμέτρησης όπου τα πλοία είχαν βρεθεί το ένα δίπλα στο άλλο.

Η μάχη – Απώλειες

Μετά τη μάχη ο χριστιανικός στόλος συγκεντρώθηκε στο φυσικό λιμανάκι του Πεταλά όπου μέτρησε τις απώλειές του. Οι νεκροί ανήλθαν στις 8.000 εκ των οποίων οι 2.000 ήταν Ισπανοί, 5.200 Βενετοί και 800 από τον Παπικό στρατό. Είχαν χάσει και μόλις 15 γαλέρες. Οι Τούρκοι είχαν χάσει 224 πλοία εκ των οποίων 130 είχαν αιχμαλωτιστεί και πάνω από 90 είχαν βυθιστεί ή καεί. Οι απώλειές τους ανήλθαν στις 25.000 περίπου άνδρες. Αλλες πηγές αναφέρουν ότι και οι απώλειες της Ιερής συμμαχίας των Χριστιανών ήταν περίπου ανάλογες με αυτές των Τούρκων παρότι οι τελευταίοι έχασαν πολύ περισσότερα πλοία.

Οι Έλληνες (εδώ κάπως το σώνει)

Ο ρόλος των Ελλήνων στη ναυμαχία ήταν ιδιαίτερα σημαντικός.Έχει υπολογιστεί ότι περίπου 9.000 έλληνες πολέμησαν με την πλευρά του χριστιανικού στόλου. Προέρχονταν κυρίως από την Κέρκυρα, Ζάκυνθο , Κεφαλονιά και Κρήτη. Χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις του Χριστόφορου Κοντοκάλι από την Κέρκυρα που επιστρέφοντας θριαμβευτής στην Κέρκυρα με τη γαλέρα του δόθηκε προς τιμήν του η περιοχή στο σημείο που προσγειαλώθηκε κατά την επιστροφή του. Επίσης η γαλέρα του επίσης Κερκυραίου Πέτρου Μπούα κυβερνήτη της γαλέρας Χρυσός και Μαύρος αετός ήταν και το μόνο χριστιανικό πλοίο που παραδόθηκε χωρίς να δώσει μάχη αφού περικυκλώθηκε από πολυάριθμα εχθρικά στην δεξιά πτέρυγα του Χριστιανικού στόλου.

Άλλα ενδιαφέροντα

Ο Πατραϊκός κόλπος κατέστη ερυθρός από το αίμα των φονευθέντων και για μέρες είχε γεμίσει συντρίμμια από τα πλοία.
Θερβάντες. Ο συγγραφέας του Δον Κιχώτη έλαβε μέρος στην ναυμαχία πάνω σε Ισπανική γαλέρα στο κέντρο της παράταξης. Επικεφαλής ομάδας του Ισπανικού στρατού τραυματίστηκε στο αριστερό χέρι από βολή Τουρκικού αρκεβούζιου με αποτέλεσμα να χάσει τη λειτουργικότητα του και έτσι έμεινε παράλυτο στην υπόλοιπη ζωή του.
Εκείνη την ημέρα διαλύθηκε η σε ολόκληρο τον κόσμο διαδεδομένη πεποίθηση ότι οι Τούρκοι ήταν αήττητοι στη θάλασσα. Κανονιοβολισμοί, δοξολογίες, λαϊκές εκδηλώσεις , πίνακες, μετάλλια ποιήματα αγάλματα, αποθανάτισαν αυτό το ναυτικό θρίαμβο.
Η τύχη του κόσμου τρεις φορές εξαρτήθηκε από την τύχη μιας ναυτικής σύρραξης, στη Σαλαμίνα, το Άκτιο και τη Ναύπακτο έγραψε ο Jurien de la Gravier.
Οι Χριστιανοί δεν επέτρεψαν σε γυναίκες να επιβιβαστούν σε γαλέρα ή βοηθητικό πλοίo. Aναφέρεται – ωστόσο- κάποια Μαρία λα Μπαϊλαδόρα, χορεύτρια, πανω σε μια ισπανική γαλέρα μεταμφιεσμένη σε άντρα για να είναι μαζί με τον αγαπημένο της, η οποία πολέμησε στο πλευρό του με γενναιότητα.
Η βλασφημία από τους ναύτες ή ιππότες τιμωρούνταν με θάνατο. Όλοι οι χριστιανοί εξομολογήθηκαν στα πλοία ή στην ακτή πριν τη μάχη σε εκατοντάδες ιερείς που βρίσκονταν στα πλοία. Τονίστηκε η σημασία της μάχης αυτής για τη χριστιανοσύνη και έλαβε τη μορφή ιερού πολέμου εναντίων των απίστων.

Η επόμενη μέρα για Ευρωπαίους και Ελληνες

Τα μόνα πλοία από τον Οθωμανικό στόλο που διασώθηκαν ήταν 30 γαλέρες των Αλγερινών πειρατών του Uluch Ali που απέφυγαν να πολεμήσουν και έφυγαν πριν τελειώσει η μάχη αλλά και περίπου 15 γαλέρες που συνόδεψαν την αιχμαλωτισμένη γαλέρα του Πέτρου Μπούα στην οχυρωμένη Ναύπακτο. Η μάχη μάλλον είχε κριθεί και γι αυτό έπραξαν έτσι οι Τούρκοι.
Ο Uluch Ali στη συνέχεια προήχθη επικεφαλής του Οθωμανικού στόλου και ξεκίνησε να φτιάχνει νέο πολύ ισχυρό στόλο από 2.000 γαλέρες και σύντομα επικράτησε πάλι στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ο νικητής της ναυμαχίας Δόν Ζουάν πέθανε νέος σε ηλικία 33 ετών από πυρετό.
Οι Έλληνες δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν την ήττα των Τούρκων στη ναυμαχία. Κάποιες επαναστατικές κινήσεις στην Πάτρα, το Αίγιο, τα Σάλωνα και το Γαλαξίδι κατεστάλησαν από διάφορες αιτίες όπως προδοσίες, ολιγωρία και λιγοψυχία κάποιων εκ των επαναστατημένων Ελλήνων και τη μη υποστήριξή τους από τον Δόν Ζουάν και τον Ισπανό Βασιλιά που πάντως σε μια τουλάχιστον περίπτωση έστειλε όπλα στη Νότια Πελοπόννησο για να εξοπλίσει τους επαναστατημένους Έλληνες. Σε καμία περίπτωση όμως μεμονωμένες ενέργειες δε φέρνουν αποτέλεσμα.

*Δεν θα σας πουν ποτέ ότι ένα μέρος τις Ελλάδος απελευθερώθηκε και με την παρέμβαση των Εβραιών προς Γαλλία και Ισπανία χάθηκε η ευκαιρία.  

Αρρώστια

Τα επόμενα χρόνια σοβαρότατη επιδημία πανώλης στην Πελοπόννησο θα αποτελούσε ένα ακόμα ανασταλτικό παράγοντα στις όποιες επαναστατικές ενέργειες των Ελλήνων. Τον καιρό εκείνο ο ναύαρχος της Βενετίας Φραγκίσκος Μοροζίνης κατέλαβε όλη την Πελοπόννησο (1684). Η πανώλη είχε αποδεκατίσει τον πληθυσμό και η μεγάλη παραγωγή του ελαιοκάρπου ήταν αμάζευτη . Έστειλε στρατό και πλοία και έφερε στην Πελοπόννησο, από την Ήπειρο και την Ακαρνανία ταλαίπωρους και πεινασμένους για να επανδρώσουν τον πληθυσμό. Ίσως με τη βία, ίσως οικειοθελώς ολόκληρα χωριά δημιουργήθηκαν στην Πελοπόννησο

Ερευνητικές αποστολές

Είναι φανερό από την ανωτέρω περιγραφή ότι όσοι αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν ερευνητικές αποστολές στον Πατραϊκό σίγουρα δεν περίμεναν να βρουν άθικτη κάποια γαλέρα ακόμα και αν υποθετικά οι επιχωματώσεις του Αχελώου θα μπορούσαν να την καλύψουν με λάσπη και να τη διατηρήσουν. Τα πλοία που βυθίστηκαν είτε θα εμβολίστηκαν είτε πιο πιθανά θα υπέστησαν πολύ σημαντικές ζημιές και στη συνέχεια θα παραδόθηκαν στις φλόγες. Κάποια υπολείμματα των πλοίων θαμμένα στη λάσπη αλλά και κανόνια, πανοπλίες και μεταλλικά αντικείμενα πρέπει να θεωρείται σίγουρο ότι παραμένουν στο βυθό μέχρι σήμερα λόγω του μεγάλου αριθμού των πλοίων που βυθίστηκαν.

Πίνακας του Paolo Veronese (1528-1588) ο οποίος αναπαριστά την Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Διακρίνονται, στον ουρανό, η Μαρία και οι άγιοι Πέτρος, Μάρκος, Ιουστίνος, και Ρόχος να παρακαλούν για νίκη των χριστιανών, ενώ στα δεξιά του πίνακα διακρίνεται άγγελος να ρίχνει πύρινα βέλη ενάντια στον οθωμανικό στόλο. (Galleria dell´ Academia Venezia)

Δύο ήταν οι κύριες αρχαιολογικές αποστολές που είχαν σαν στόχο την ανακάλυψη των ναυαγίων που θα αποδείκνυαν που ακριβώς έγινε η ναυμαχία.
Μια τρίτη έρευνα με λιγότερα αλλά σίγουρα πιο σύγχρονα μέσα και την υποστήριξη της ερευνητικής  μας ομάδας και έχοντας πολύτιμα στοιχεία από τις προηγούμενες έρευνες ίσως έχει σημαντικά στοιχεία να προσθέσει. Η πρώτη αποστολή άρχισε το καλοκαίρι του 1971, ακριβώς 400 χρόνια μετά τη μάχη κατόπιν εκκλήσεως του καθηγητή Σπύρου Μαρινάτου, Διευθυντή αρχαιοτήτων. Τα μεγάλα ονόματα ήταν ο Peter Thockmorton, ο Harold Edgerton πρωτοπόρος στις έρευνες με ηχοβολιστικά μηχανήματα και ιδρυτής στη συνέχεια μεγάλης εταιρείας παραγωγής τέτοιων μηχανημάτων και ο Ελευθέριος Γιαλούρης, αρχαιολόγος. Κάποιες αναγνωριστικές αποστολές κατέδειξαν ότι εξαιτίας της ευρύτητας της περιοχής έρευνας, η ανακάλυψη του ακριβούς τόπου κάποιου ναυαγίου θα ήταν μια δύσκολη υπόθεση. Πέντε αποστολές έγιναν στην περιοχή 4 το 1971 και μία το 1972. Η έρευνα έγινε με μαγνητόμετρα και σαρωτή πλευρικής σάρωσης (side scan sonar ). Τελικά εντοπίστηκαν δύο περιοχές όπου ο σαρωτής πλευρικής σάρωσης έδειξε «στόχους» στον αμμώδη βυθό σε βάθος 50 περίπου μέτρων. Η μία περιοχή με τους περισσότερους στόχους ονομάστηκε many target area, ενώ αυτή με τους λιγότερους small target area.
Η έρευνα έδωσε σημαντικά στοιχεία αφού εξετάστηκαν χάρτες της περιοχής του 1598 από τη Γεννάδιο βιβλιοθήκη και την Αμερικανική σχολή Κλασικών σπουδών της Αθήνας που έδειξαν σημαντικές αλλαγές στη γεωμορφολογία της περιοχής. Έμφαση στη μελέτη που εκδόθηκε μετά την ολοκλήρωση της έρευνας δίνεται στις τεράστιες επιχωματώσεις που δημιουργεί ο ποταμός Αχελώος που είναι και η αιτία ώστε οι νησίδες Κουτσουλάρι να είναι πλέον ενσωματωμένες με τη στεριά και τα υπολείμματα των βυθισμένων πλοίων της ναυμαχίας να είναι θαμμένα στη λάσπη. Επίσης παρουσιάζεται τεκμηριωμένα η θεωρία ότι οι εκβολές του Αχελώου ποταμού την εποχή ήταν νοτιότερα και μέσα στον Πατραϊκό κόλπο μεταξύ των σημερινών λόφων και τότε νησιών Σκούπας και Κουτσουλάρης. Σίγουρο πάντως είναι ότι η κοίτη του Αχελώου έχει αλλάξει πολλές φορές πορεία. Προσωπικά περνώντας τα στενά της Κλεισούρας αναρωτιόμουν ότι το έργο αυτό της φύσης δεν θα μπορούσε να γίνει παρά από ένα μεγάλο ποτάμι και σίγουρα κάποια στιγμή στο παρελθόν ο Αχελώος περνούσε μέσα από τα στενά αυτά.
Γεωλογικές μελέτες δείχνουν ότι την περίοδο της Ναυμαχίας η ακτή της Αιτωλοακαρνανίας από το Μεσολόγγι έως τη σημερινή εκβολή του Αχελώου ήταν έως και 6 μίλια πιο Βόρεια. Άρα η προσπάθεια αναζήτησης των υπολειμμάτων των 30 περίπου Τουρκικών γαλερών που παρασύρθηκαν στα αβαθή και στη συνέχεια κάηκαν από τους Χριστιανούς θα ήταν άτοπο να αναζητηθούν στο βυθό της θάλασσας. Αναφέρεται επίσης περιγραφή του William Prescott που περιγράφει την χριστιανική αρμάδα καθώς πλησιάζει στο πεδίο της μάχης «το ξημέρωμα ο στόλος ήταν μπροστά από τα Κουτσουλάρι, ένα σύμπλεγμααπό μεγάλες πέτρες ή βραχώδη νησάκια που βρίσκονται τη βόρεια είσοδο του κόλπου του Λεπάντο».
Η επόμενη αποστολή πραγματοποιήθηκε μόλις το Φεβρουάριο του 2002 για λογαριασμό των Καναλιών Spiegel TV και ZDF. Ιστορικοί, αρχαιολόγοι όπως ο Donald Frey (χειριστής του ηχοβολιστικού μηχανήματος στην προηγούμενη αποστολή) και ο Πέτρος Νικολαίδης ο γιατρός Rupert Braidweiser και ομάδα έμπειρων αυτοδυτών ειδικευμένων στις βαθιές καταδύσεις έχοντας ναυλώσει το καταδυτικό σκάφος Aries star και αρχηγό της αποστολής τον Mathias Kropfmuller ήταν αποφασισμένοι να βρουν κάποια γαλέρα από την μεγαλύτερη ναυμαχία στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Με τα τελευταίας τεχνολογίας μηχανήματα όπως μαγνητόμετρα(που ανιχνεύει μεταλλικά αντικείμενα στο βυθό από μεγάλη απόσταση) side scan sonar (που καταγράφει στο χαρτί την μορφολογία του βυθού χρησιμοποιώντας ακουστικά κύματα), Rov (όχημα με τηλεκατευθυνόμενη από την επιφάνεια κάμερα) και άρτιο καταδυτικό εξοπλισμό χτένισαν την περιοχή που τους είχε δοθεί η άδεια από την Αρχαιολογική υπηρεσία, δηλαδή την ευρύτερη περιοχή μετά το Μεσολόγγι μέχρι τη νήσο Οξιά. Κάποιοι στόχοι μεταξύ 50 και 60 μέτρων ερευνήθηκαν από τους δύτες που στις καταδύσεις αυτές χρησιμοποίησαν trimix μείγματα (τα αέρια που χρησιμοποιούνται είναι οξυγόνο, άζωτο ,ήλιο) που σε συνδυασμό με την κατάλληλη εκπαίδευση είναι τα πιο ενδεδειγμένα για καταδύσεις σε μεγάλα βάθη. Οι αυτοδύτες ήρθαν αντιμέτωποι με το γνωστό φαινόμενο του βυθού του Πατραϊκού κόλπου, δηλαδή πολύ καλή ορατότητα μέχρι τα 30 μέτρα, από εκεί και κάτω όμως μείωση της ορατότητας και αισθητή πτώση της θερμοκρασίας του νερού . Οι δύτες ανέφεραν 1-3 μέτρα ορατότητα στο βυθό και τα αποτελέσματα των ερευνών υπήρξαν πενιχρά. Τελικά και ενώ οι ημέρες περνούσαν κάποιοι ψαράδες μίλησαν στους ερευνητές για ένα μέρος που απέφευγαν να ρίχνουν τα δίχτυα τους γιατί υπήρχε ένα ναυάγιο κοντά στην ακτή –από δικές μου πληροφορίες απέναντι από την νήσο Οξιά -μόλις στα 10 μέτρα βάθος. Κάποιοι μίλησαν και για κομμάτια ξύλο που είχαν φέρει στην επιφάνεια με τα δίχτυα και τα παραγάδια τους. Οι ερευνητές τώρα με λιγότερο εξοπλισμό και δυνατότητες πολύ μεγαλύτερης παραμονής στο μικρό αυτό βάθος είχαν την τύχη να βρεθούν μπροστά σε ένα ξύλινο ναυάγιο μήκους περίπου 30 μέτρων. Το κάτω μέρος του πλοίου διαγραφόταν ολοκάθαρα και κάποια ξύλα στέκονταν ακόμα όρθια στα πλάγια φανερώνοντας το πλάτος του.
Στην παραγωγή αυτή του καναλιού ZDF αφέθηκε να εννοηθεί ότι το ναυάγιο αυτό ήταν ένα από τα πλοία της ναυμαχίας του Lepanto. Από στοιχεία όμως που παρατίθενται σε επόμενο κεφάλαιο τα στοιχεία που υπάρχουν μάλλον «δείχνουν» ένα άλλο ναυάγιο μεταγενέστερο, της εποχής μετά την επανάσταση του 1821.
Ερευνώντας στην ευρύτερη περιοχή για σύγχρονα ναυάγια άκουσα κάποιες ιστορίες για γαλέρες που βρίσκονται ακόμα βυθισμένες στον Πατραϊκό κόλπο, το σίγουρο πάντως είναι ότι ο βυθός του Πατραϊκού και ιδιαίτερα στο σημείο που έλαβε χώρα η ναυμαχία είναι λασπώδης και τα ναυάγια λογικά έχουν διαλυθεί από τις μηχανότρατες που μη βρίσκοντας εμπόδιο στα δίχτυα τους οργώνουν τον κόλπο με τις βαριές πόρτες τους. Η εναπόθεση λάσπης από τα ποτάμια –κυρίως του Αχελώου- είναι τέτοια που στο Βρετανικό πολεμικό Chamois που βυθίστηκε το 1904 την υπολογίζω από ένα έως δύο μέτρα αν και πρέπει να λάβουμε υπ όψιν μας ότι και με τη βύθισή του το πλοίο θα χώθηκε αρκετά στη λάσπη.
Μιλώντας με τον Πέτρο Νικολαίδη με τον οποίο είχα την τύχη να καταδυθώ στο παρελθόν μαζί του (χωρίς να γνωρίζω την ιδιότητά του σαν ερευνητή) στο καταδυτικό κέντρο και ινστιτούτο θαλάσσιων ερευνών του στην Πάρο (Aegean Institute) πληροφορήθηκα τις δικές του εμπειρίες από τις ημέρες που είχε συμμετάσχει στην αποστολή με επικεφαλής τον Mathias Kropfmuller. Συγκεκριμένα μου ανέφερε τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι αυτοδύτες λόγω της κακής ορατότητας. Ο ίδιος παρατήρησε ότι σε κάποια σημεία φαινόταν να αναβλύζει γλυκό νερό (από τη δική μου εμπειρία το γλυκό νερό μάλλον χύνεται στη θάλασσα από τα ποτάμια της περιοχής) ενώ το νερό φαινόταν να μην είναι πλούσιο σε οξυγόνο εξαιτίας της λάσπης που υπάρχει στο βυθό και αυτό έκανε τους ερευνητές να ελπίζουν ότι θα μπορούσε να συντελέσει στη διατήρηση των σκαριών σε κάποια από τα βυθισμένα πλοία της ναυμαχίας.
Η τρίτη έρευνα

Ο Γιώργος Παπαθεοδώρου και η ομάδα του EΘΑΓΕΦΟ, του Πανεπιστημίου της Πάτρας, ετοιμάζεται να ποντίσει το «ψάρι». Πρόκειται για μια συσκευή η οποία πρόκειται να καταγράφει ψηφιακά το βυθό, στην περιοχή που διεξήχθη η ναυμαχία της Ναυπάκτου.

Η τρίτη έρευνα έγινε το καλοκαίρι του 2006 από τον Καθηγητή Γεωλογίας του Γεωλογικού τμήματος του Πανεπιστημίου Πατρών Γιώργο Παπαθεοδώρου την ίδια χρονιά που η καταδυτική μας ομάδα ερευνούσε το pump house wreck και ανακάλυπτε ότι δεν ήταν άλλο από το σημαντικότατο ναυάγιο του επίτακτου Γερμανικού πλοίου Marguerite όπως θα δούμε στη συνέχεια.
Στην ουσία δεν επρόκειτο για έρευνα για τη ναυμαχία του Lepanto αλλά για γεωλογική έρευνα στο βυθό της συγκεκριμένης περιοχής.
Στην περιοχή των πολλών στόχων ήταν φανερό ότι δεν υπήρχαν σημάδια από αλιευτικές δραστηριότητες από τις τράτες που σε όλο τον υπόλοιπο Πατραϊκό φαίνονται σαν ουλές στο βυθό στην οθόνη του side scan sonar. Πάντως οι πολλοί στόχοι αναγνωρίστηκαν από το μηχάνημα του Πανεπιστημίου Πατρών μάλλον σαν υβώματα, δηλαδή συμπαγή κομμάτια λάσπης παρά σαν υπολείμματα ναυαγίων από τη ναυμαχία.

Το «ψάρι» ποντίστηκε.

Δεν αποκλείεται πάντως το ενδεχόμενο, κυρίως στην περιοχή των «πολλών στόχων», ή many traget area, να υπάρχουν υπολείμματα από γαλέρες μισοθαμμένες στην λάσπη που προστατεύθηκαν από αυτούς τους γεωλογικούς σχηματισμούς τα υβώματα δηλαδή που αποτρέπουν τις τράτες να τραβήξουν στην περιοχή και στην πρώτη και δεύτερη έρευνα θεωρήθηκαν υπολείμματα ναυαγίων. Αν υπάρχει κάτι εκεί είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν έχει καταστραφεί από αυτές και υπάρχουν κάποιοι ενδιαφέροντες μεμονωμένοι «στόχοι» που πιθανότατα ανήκουν σε κομμάτια από ναυάγιο.

Ότι "βλέπει" το "ψάρι" καταγράφεται ψηφιακά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Όσον αφορά το ρηχό κομμάτι –κοντά στη νήσο Σκρόφα και τις ακτές του λόφου Κουτσουλάρη -που εκτυλίχτηκε η κυρίως ναυμαχία, εκεί η εναπόθεση είναι τόσο μεγάλη που κάποια σημεία που το 1571 ήταν θάλασσα, σήμερα από τις συνεχείς προσχώσεις έχουν γίνει στεριά.
Βιβλιογραφία – Πηγές
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών
- Στρατιωτική Ιστορία, Μεγάλες Μάχες, Τεύχος 19, Δημήτρης Μπελέζος, Ιωάννης Κωτούλας
- Huch Bicheno, Η ναυμαχία της Ναυπάκτου, εκδ. Ενάλιος
- Εγκυκλοπαίδεια Britannica on line
- Τακτικές στη ναυμαχία της Ναυπάκτου
- Alexander Sutherland, The achievements of the Knights of Malta
- Γαλεάσσες
- Δον Ζουάν
- Δημήτρη Φιλλιπή, Στρατιώτης στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, άρθρο στην εφημερίδα, Καθημερινή 25/12/2005
- Marjorie Bowen, The grast victory, εκδ. Methuen & Co Ltd, 1913
- The battle of Lepanto search and survey mission, Greece, 1971-72
- The International Journal of Nautical Archaeology and Underwater Εxploration, 1973
- Mathias Kopfmüller, Έρευνα για την Ναυμαχία της Ναυπάκτου
- Η ερευνητική αποστολή των Throckmorton, Edgerton και Yalouris για την αναζήτηση της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου (Λεπάντο): Ακολουθώντας τα χνάρια τους 36 χρόνια μετά, Παπαθεοδώρου Γ1., Φακίρης Η1., Γεραγά Μ1., Ιατρού Μ1., Χριστοδούλου Δ1., Πατσουράκης Μ1., Κεκεμπάνου Σ1., Καρέλας Γ2., Φερεντίνος Γ1.,  Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας (Ε.ΘΑ.ΓΕ.Φ.Ω), Τμήμα Γεωλογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών
—————–
Αποσπάσματα από ντοκυμανταίρ του ZDF και SPIEGEL TV για την Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Το δεύτερο  video εμπεριέχει και τις υποβρύχιες λήψεις του ναυαγίου που ερευνήθηκε κατά την διάρκεια της  αποστολής.

 

αναδημοσίευση http://patraikosgulf.wordpress.com